وتووێژ لەگەڵ پۆل ڤیریلیو
و. ڕێبین هەردی
ڕ، ج: ڕەنگە هێشتا زوو بێت بۆ ئەوەی لەبارەی ڕووداوەکانی ١١ سپتمەبەرەوە ڕا دەربڕین. بەڵام هیچ گومانێک لەوەدا نیە کە لێرە بەداوەوە جەنگ و نەبوونی جەنگ یەک شت دەبێت. بە دەربڕینێکی تر ئێمە لەسەردەمی بان- جەنگدا (hyper-guerre) دەژین.
پ. و) ئەوە ڕاستە، گەیشتوینەتە کۆتای سەردەمی بیرۆکەی سەربازی و سەروکارمان لەگەڵ ڕەهەندێکی تری جەنگدایە. ئەمە وەک بۆمبی ئەتۆمی هیرۆشیمایە. تایبەتمەندی بۆمبی ئەتۆمی هیرۆشیما ئەوە زیانانە نەبوو کە درووستی کرد، بەڵکو ئەو گۆڕانە بوو کە لە ماهیەتی جەنگدا درووستی کرد. پاش هیرۆشیما دەبوو لەنێوان دوو جەمسەرەکە هاوسەنگی ترس و دەسەڵات هەبێت. ڕووداوی ١١ سپتەمبەر لەڕووی سەربازیەوە هەمان گرنگی بۆمبی ئەتۆمی هیرۆشیمای هەیە. کەوابوو لە ئاستی جیهانیدا دەگەڕێینەوە بۆ ئەوەی من ناومناوە (جەنگی پێشهاتەکان). ئێمە دوو جۆر جەنگمان هەیە: جەنگی جەوهەری کە کلاوزیتس تیورە داڕێژەرێتی، کە تیایدا جەنگ درێژەدانە بە سیاسەت، بەڵام جۆرێکی تری جەنگ ڕوداوگەلێکە کە کلاوزیتس زۆر رقی لێیان بوو. شەڕەکانی ناوخۆش شێوەی جەنگی پێشهاتی هەیە، بەو مانایەی پێکهاتەی سیاسی لەناو دەبات. جەنگە دینیەکانیش جەنگی پێشهاتن ، چونکە ئەم جەنگانەش پێکهاتەی سیاسی لەناو دەبەن. لێرەوە ڕووداوی ١١ سپتەمبەر دەرگای بۆ جەنگی پێشهات لە ئاستی جیهانیدا کردەوە. ١١ سپتمەبەر تیرۆریزمە لە ئاستێکی زۆر گەوەرەدا. ئەو تیرۆریزمە بەشێک نیە لەجۆری سپتەمبەری ڕەش یان گەمەکانی ئۆلۆمپیکی میونیخ. ئێستا سەروکارمان لەگەڵ تیرۆریزمێکی مەزندا هەیە کە مەسەلەی هاوسەنگی ئەتۆمی دەخاتە ژێر پرسیارەوە. ترسناکە! هەر لەبەرئەوە دەڵێم هێندەی بۆمبی ئەتۆمی هیرۆشیما گرنگە. لە جێگەیکەدا، لە ئەمەریکا و جیهاندا درزێک درووست بووە. درز و لەرزینی ئابووری سیبرنتیک بە داڕمانی Nasdag کە درزی ڤاڵ ستریتە. هەرەوەها شایەتی درزین لە ستراتیژی سیبرنتیکدا. واتە گۆڕانکاری لە کاروباری سەربازی- لە بەرگری نیشتیمانی National Missile Defense و سەرجەم تیورەی سەربازی -پیشەسازی، کە بۆ ڕوبەڕوبوونەوەی تیرۆریزم خەریکی پەرەپێدانی کەرەسەی نایاب بوو. هەموو ئەمانە بە جوڵەیەکی چاوەڕوان نەکراوی گەورە، بەیەک ڕووداو هەڵگەڕایەوە. لێرەوە ڕووبەڕووی فاکتی نوێ بوینەتەوە کە لە ئاستی جیهانیدا هاوسەنگی هێزەکانی تێکداوە. نەک تەنیا جیۆپۆلۆتیک، بەڵکو نەخشەی دروستکردنی چەکی سەربازی لە سەرەتای دروستبوونی تۆپخانە و ڕەشاشی، بێ پاساو کردووە. دەزانن کە دروستکردنی تۆپخانە پەیوەندیەکانی گۆڕی، قەڵاکان پەکیان کەوت و دەوڵەت نەتەوەکان درووست بوون. ئێستا بە ڕووخانی بورجەکانی نیوێۆرک بونیادی سیاسی جیهان کەوتۆتە ژێر پرسیار. بەڕاستی ڕووبەڕووی ڕووداوێکی مێژوویی گەوەرە بوینەوە، زۆر گرنگتر لە جەنگی کەنداو یان جەنگی یوگسلافیا یان تەنانەت جەنگ لەسەر ڤێتنام.
ڕ. ج: هێرۆشیمایان بە ساڵی سفری پەیوەندی مرۆڤ و تەکنیک زانیووە، ئایا ١١ سپتەمبەریش ساڵی سفری پەیوەندی مرۆڤە بە جیهانەوە؟
پ. ڤ: بەڵێ، ڕێک ساڵی سفرە، نەک لە گەڕانەوەی مرۆڤ بۆ جەنگاوەر (چونکە کامی کاز خۆ جەنگاوەر نیە، ئەو مرۆڤێکە کردەی خۆکوژی ئەنجام دەدات). جەنگاوەر ئەندامی فەرماندەیەتیەکە، ئەندامی گەمەیەک و بدە و بستانێکە، چونکە جەنگ بدەوبستانە. بەڵام ئەمجۆرە جەنگە هاوشێوەی دۆخی ئەتۆمیە، ڕەهەندی خۆکوژی تێدایە. هاوسەنگی ئەتۆمیش خۆکوژی بوو. کەوابوو دەگەین بە کردەی تیرۆریستی بە ڕەهەندی خۆکوژی. لێرەدا ئیدی مەسەلەی هاوسەنگی ئەتۆمیش بێ پاساو دەردەکەوێت. ئەوەمان لەبیر بێت کە هاوسەنگی بەهەرشێوەیەک بووە، ئاشتی دەستەبەر کرد. گەر کەسانی وەک خودی خۆم لە ڕیزی نەیارانی چەکە ئەتۆمیەکاندا بووین، دیسان دانمان بەوەدا دەنا کە گەر ئەروپا لەهێرشی دەبابەکانی سۆڤیەت لە ئەماندایە، دەرئەنجامی هاوسەنگی و ململانێی ئەتۆمی بوو. بەڵام گرفتاری تیرۆریزمی جیهانی گرفتاری کارەساتی لەو شێوەیەیە کە بە وردکردنی پەیکەرەکان بودا لە ئەفغانستان کۆتای نایەت. تەنانەت هاوسەنگی ئەتۆمیش ووردو خاش دەکات، و دوبارە ڕێگە بۆ کردەی تیرۆریستی ترسناک (ئەتۆمی، کیمیایی و بایەلۆجی) خۆشدەکات. بەڕاستی لەبەردەم ڕووداوێکی مێژوویداین کە سنورەکانی قابیلی ئەژمارکردن نیە. لەم ناوەداجێگەی سەرنجە ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمەریکا و هاوپەیمانەکانی، جەنگکردن لەگەڵ تاڵیبان و سەدام حسێندا لەچوارچێوەی سیاسەتی توڵەکردنەوەدا تاوتوێ دەکەن. لەکاتێکدا گەر وەڵامی خێرای توڵەکردنەوە کارەساتئامێز بێت، بەرەو ئاژاوەی سەربازی دەچین. بەو مانایەی لەهەر شوێنێکەوە میرەکانی جەنگ سەربەرز دەکەنەوە. ئەوکات دەکەوینە ناو داوی جۆرێک جەنگی ناوخۆی نێودەوڵەتی و لەم ئاستەشدا ڕەنگە کردەی تیرۆریستی نیوێۆرک وەک کردەی سارایەڕوو (Sarajevo)ی لێبێت کە بۆوە هۆی درووستبوونی جەنگی جیهانی یەکەم. هیچکەس خوازیاری جەنگی ١٩١٤ نەبوو، جەنگ هەمووانی گرتەوە. کردەی تیرۆریستی نیوێۆرک وەک ئەمەیە. گەر وەڵامدانەوەی خراپ بێت، ڕەنگە دنیا بەرەو جەنگ بەرێت. چیدی ناکرێت بڵێین جەنگی جیهانی، بەڵکو دەبێت بگوترێت جەنگی دنیایەکی بەجیهانی بوو، واتە جەنگی ناوخۆی جیهانی کە هەمو خەسڵەتەکانی جەنگی پێشهاتی هەیە. بە ووتەی ناڤیل (Naville) جەنگی هەمووان نیە لەگەڵ هەموواندا. ئاژاوەیە، ئاژاوەی سەربازیە. ئاژاوەی سەربازی لە ڕابردوودا هەبوو. جەنگی نێوان فیودالە گەورەکان، بەو جیاوازیەوە کە هەنوکە فیودالە گەورەکان، کارخانە فرەنەتەوەییەکانن. بن لادن کارخانەیەکی فرە نەتەوەییە. کەوابوو لەبەردەم جۆرێک جەنگداین کە لەشیکردنەوەی سیاسی کلافوزتیسدا بۆ جەنگ نایەتەوە. لەبەرئەوە دەمەوێت بڵێم بیری سەربازی پنتاگۆن درزی تێکەوتووە. ئەم ڕووداوە سەرجەم زانیاریەکانی چاودێری وردی مانگی دەستکرد، و ئاژانسی ئاسایشی نەتەوەیی پوچەڵ کردەوە. لەبەرئەوە ئابووری جەنگ _دۆخی دارایی کۆمەڵەی سیستەمی- پیشەسازی تێکومەکاندا. گەر دوو فڕۆکەی دزراو بتوانێت زیاتر لە ١٥ ساروخی کروز زیان بگەیەنێت، کەوابوو درووستکردنی ساروخی کرۆز چ سودێکی هەیە؟ دەبینین نەک تەنیا هاوڵاتیان، بەڵکو بیرۆکەی جەنگی سیاسیش لەژێر کاریگەری لۆژیکی تیرۆریستیدا دەتۆقێت. ئیدی تاکە شتێک کە ئەم هێرشە کەمی هەیە، زیادکردنی ڕەگەزی دینیە. گەر لەمەشدا سەرکەوتوو بێت، ئیدی هەلەکە لەدەست دەردەچێت. جەنگی ناوخۆی دینی خراپترین جۆری جەنگی پێشهاتە، خۆکۆژیەکی پەتیە، چونکە لە جەنگی ناوخۆی دینیدا دەشێت ژمارەی کوژراوەکان بچێتە سەروو ٢٠ ملێۆن کەس.
ڕ. چ: ئێوە لە نێوان ڕووداوی ١١ سپتەمبەر و جەنگی کەنداوی ١٩٩١ دا کە ناوتان نا (پەردەی سینەمای بیابان) چ جیاوازیەک دەبینن؟
وەڵام: هیچ لێکچونێک نیە. ١١ سپتەمبەر جەنگێکی جیهانی بچوکە، بەڵام جەنگی کەنداو جەنگێکی هەستپێکراوە کە یەکێک هێرش دەکات و ئەوی دی وەڵامی دەداتەوە. بەراورد ناکرێت بەوەی لە نیوێۆرکدا ڕوویدا. جەنگ دژی عێراق، جەنگێکی ناسراو بوو. لەگەڵ ١١ سپتەمبەردا پێمان خستە ناو دنیایەکی نەناسراوەوە.
ڕ. ج: بە گەردوونی بوونی مەتریسەکانی ژینگە و تەکنەلۆژیا و بەجیهانی بوونی پەیوەندیە ئابووریەکان، وێنەی جیهانێکی فراوانتر و کراوەتر دەکێشێت. بەڵام شارستانێتی ئێمە خەسلەتی ئۆرگانیزمی مەرگئاسا لەبەردەمان دەکاتەوە. بە وتەی کلۆد لیڤی شتراوس (جیهان بە مرۆڤ دەستی پێکرد، بەڵام بە بێ مرۆڤ کۆتای دێت).
پ. ڤ: لێرەدا بابەتێک هەیە. لە جیهاندا سێ ساتەوەختی چاوەڕوانی هەبوو. سێ چاوەڕوانی مێژووی سەرەتا چاوەروانی شۆڕش بوو کە لە ئینگلتەرا دەستی پێکرد، و گەیشت بە ئەمەریکا وپاشان بە فەڕەنسا گەیشت. پاشانیش گەیشت بە سۆڤیەت و فاشیزم کە گۆرانکاری گرنگی ئەنجامدا. هەروەها چەندان شۆڕشی گرنگ لە بواری زانستی و گۆرانی تۆڕەکانی بارهەڵگرتن و گواستنەوە ڕوویدا. لە ئەوروپا لەسەدەکانی نۆزدە و بیستدا لە چاوەڕوانی شۆڕشێکی گەورەدا بووین. هەنوکە چیدی چاوەڕێی شۆرش ناکەین، چونکە باوەڕمان پێی نیە. پاشان چاوەڕوانی جەنگ بووین، جەنگی یەکەمی دنیا بەرپا بوو. دوابە دوای ئەوە لە چاوەڕوانی جەنگێکی سەرتاسەری و گشتگیردا بووین، ئەوروپا و ئەمەریکا دژی فاشیزم چوونە جەنگەوە کە ئاشفیتزی بۆ لەناوبردنی مرۆڤەکان داهێنابوو، پاشانیش هیرۆشیما ڕوویدا. هیرۆشیما جەنگی کامڵ کرد. ئاشڤیتز و هیرۆشیما هەردوکیان جەنگ بوون دژی مرۆڤایەتی. پاش هیرۆشیماش جیهان لە چاوەروانی ڕووداوە گەورەکاندا بوو، و کارەساتی چورنۆبیڵ ڕوویدا. ماهیەتی ١١ سپتەمبەریش هەمان شتە. هەمان چێرنۆبیلە بەڵام لە ئاستی سیاسیدا. بیرۆکەی پاراستنی ژینگەش لەسەر بناغەی پێشهاتی ژینگە دامەزراوە.
ئێستا دەگەین بە سێهەم چاوەڕوانی کە پێشهاتی پێشهاتەکانە، دەکرێت ناوی بنێین پێشهاتی بێ هەڵوێست (distopique). پێشهاتێکی زنجیرەییە. ئەم پێشهاتە گەورەیە ڕەمزیەتی هاوسەنگی و ململانێی ئەتۆمی لەناو دەبات. بە بیرتان بێت لە جەنگی کۆسۆڤۆدا ئەمەریکەیەکان ئەو بۆمبایانەیان تاقی کردەوە کە کارەبا دەبڕێت و ناوەندە ئەتۆمیەکان دەتەقێنێتەوە. کەوابوو چیدی لە دنیای ئەمڕۆدا بەدوای ساروخە پێشکەتووە لێزەری و سوپەر لیزەریەکانەوە نین، بەڵکو هاوکات لەسەردەمی چەکخانەی پێشەکەوتووداین. بەدوای پێشهاتەوەین. بۆمبی ئەتۆمی نموونەیەکە، بۆمبی هیرۆشیما ٧٠ هەزار قوربانی بەجێهێشت. گەر دەبینین کە بورجە دوانییەکەی ناوەندی بازرگانی جیهانی تا یەک کاتژمێر نەڕووخا، شتێکی بێ وێنەیە. شتێکی ئاوارتەیە لەبارەی فلزەوە. چونکە فلز لە گەرمادا دەتوێتەوە، بەڵام کۆنکرێت ماوەیەکی زۆر خۆی ڕادەگرێت. گەر بورجەکان یەک کاتژمێر خۆیان نەگرتایە، ٤٠ هەزار کەس دەمردن، بە بێ ئەژمارکردنی ئەوانەی دەبن بە ژێرەوە. کەوابوو شانسیان هەبوو. کەوابوو دەبێت لەهەر بورجێکدا ٤٠ هەزار کۆژراو هەبێت، کە یەکسانە بە زیانەکانی هیرۆشیما. ڕووبەڕووی پێشهاتێکین کە کردنەوەی دەرگایەکە بەڕووی پێشهاتی تردا. ئەمە سێهەم چاوەڕوانی جیهانە. ئاشتیخوازان دەبێت ڕێگەیەکی دی بدۆزنەوە.
ڕ، ج: چۆن وتوێژی نێوان ئاشتیخوازان مومکین دەبێت؟
پ. و: پاپ چەندان گروپی لە دینە جیاوازەکان لە شاری ئاسیزی کۆکردەوە. بۆچی لە ئاسیزی. چونکە ئەوێ زادگای نەریتی فرانسیسی ئاسیزیە. قەشەیەک کە ئاشتیخواز بوو. پاپ ئەوێی هەڵبژارد. چونکە مەترسی جەنگ چیدی جەوهەری نیە. جەنگ چیدی بدە و بستان نیە. لە ڕابردوودا جەنگ لەبەرچەند هۆکارێک قەبوڵکراو بوو. یەکەم ناوچەیی بوو، وە بەرژەوەندی تێدا بوو (وەک داگیرکردنی زەوی و بەدەستهێنانی سەرمایە). ئەمڕۆ چیدی ئەم هۆکارانە بوونی نیە، و ئێمە لەبەردەم ئاژاوەیەکی وێنانەکراودا ڕاوەستاوین کە دەبێتە هۆی مردنی جیهان. پێشهاتی کامڵ، کارەساتی نالۆکاڵی زنجیرەیی بەرهەم دێنێت.
ڕ. ج: ئایا دەکرێت بە مەعنەویات هاوڵاتیان پەروەردە بکرێن؟
پ. ڤ: ناتوانم وا بڵێم. چونکە نامەوێت لە دەوری حواریە تازە مەزهەبیەکاندا دەرکەوم. هەموو شەوێک دوعا بۆ خەڵکی ئەفغانستان و عێراق دەکەم، نەک تەنیا بۆ ئەوان، بۆ هەموو دنیا، چونکە هەموو لەبەردەم مەترسیدان. جەنگی کلاڤزویتسی بدە و بستان بوو، بەڵام لەم سەدەی بیست و یەکدا بدەوبستان لە ئارادا نیە، هەمووان لەناو دەبات، و هەسارەی زەویش لەناو دەبات. ئاژاوەی سەربازی، ئاژاوەیە. هاوڵاتیان خوازیاری ئاژاوە نین. لە ئاژاوەدا هیچ بروایەک نیە، سەرکەوتوویەک نیە.
ڕ. ج: بڕوام وایە پەیامی کەسێکی وەک غاندی دەتوانێت لەم ڕۆژانەدا زۆر هەنوکەیی بێت؟
پ. ڤ: بەڵێ، هەروەها پەیامی مارتین لۆسەر کینگ.
ڕ، ج: واتە لێرە بەدواوە بەهیچ شێوەیەک هاوسەنگیەکی نوێ لەنێوان مرۆڤ، زانیاریەکانی و سروشتدا مومکین نیە. بە پێچەوانەی گوتارە ئارامبەخشەکانی سیاسەتمەدارانەوە، هەلومەرجی ژیانی ڕۆژانەی ئێمە بەبەراورد بە باوانمان بەتەواوی جیاواز دەبێت؟
پ. ڤ: بەڵێ. چونکە لەچاوەڕوانی شۆڕشی زانستیدا، وەهم جێگەی گرتەوە و شۆڕشی زانستی خەریکی درووستکردنی مرۆڤەکانە، واتە گەیشتن بە شێتی ڕەها. لێرەوە زانست بووە بە هەڕەشەیەک بۆسەر مرۆڤایەتی. لەم هەلومەرجەدا ئەوە بیرۆکەی زانستیە کە پشتی کردۆتە خۆی و بەو شوێنە گەیشتووە کە ناوم ناوە (شێتی پەرستی) (philofolie). دەزانین فەلسەفە چ مانایەکی هەیە: عەقڵ دۆستی. عەقڵیش ڕەنگە دیندار بێت(وەک ئەگۆستینی قەدیس) بەڵام (philofolie) (شێتیە) و هەروەها جۆرێک خۆکوژیە. ئەوەمان بەبیر بێتەوە کاتێک ئەمەریکیەکان لە جەنگدا دژی نازیەکان سەرکەوتن، ئەوە عەسکەریەکان نەبوو کە دەیانویست سوود لە بۆمبی ئەتۆمی وەربگرن، بەڵکو زانایان بوون کە سوور بوون لەسەر ئەوەی دەبێت بەکاربهێنرێت و ئەو ڕۆژەی لە ترینتی سایت لە بیابانی مەکسیک بۆمباکەیان تەقاندەوە، ئۆپنهایمەر و زاناکانی دی نەیاندەزانی سنووری تیشکەکانی ئەم بۆمبایە تا کوێیە. کەوابوو بەڕاستی مەسەلەی (شێتی پەرستی) لە ئارادایە. هەنووکە ئێمە هەم فەیلەسوفانمان هەیە و هەم ئارەزومەندانی شێتێتی. هەموو ئەمانە لەسەردەمێکی زۆر مەترسیداردا ڕوودەدەن.
ڕ. ج: کەوابوو ئێستا دوو بنەمای مرۆڤ و مرۆڤایەتی، لەبناغەوە لەژێر هەڕەشەدایە؟
پ. ڤ: بەڵێ، بەتەواوی و فەیلەسوفانیش دەرەقەتی نایەن. ماوەیەک کە سەرۆکایەتی ناوەندی نێونەتەوەیی فەلسەفەم لە ئەستۆ بوو، لەوە حەپەسا بووم هاوکارانم چەند بەرامبەر بە فاکتەکان بێهودەن. هەمووان باسی ئەنتۆلۆجیا و هادیگەر و فۆکۆیان دەکرد، و من بڕوام وابوو کە ڕووداوەکان بانگمان دەکەن و دەبێت بیر و خوێندنەوە لەبارەی ئەم شتانەوە بکرێت. فەلسەفە بە بەراورد بە (شێتی پەرستی) زانستی، زۆر دواکەوتووە.
ڕ. ج: ئێوە عەقڵانیەتی مرۆڤی ئەمڕۆ لەم قەیرانانەدا چۆن هەڵدەسەنگێنن؟
پ. ڤ: خاکیبوون هەقیقەتە. ئەمە وتەی ترزدولیزیو (Therese de Lisieux)یە. قەشەیەکی کارملیت کە پێگەی قەدیسێکی وەرگرت. هەستدەکەم جیهان خاکیبوونی لەدەستداوە و لێرەوەشەوە هەقیقەت. مرۆڤ هیچە و لەبەرئەوەی خۆی بە هیچ دەزانێت، مرۆڤە. گەر بڵێت من هەمووانم ئیتر هیچ نیە. ئەم قسەیە بیری ئەو قسەیەی مارکۆس ئۆرلێۆسی ئیمپراتۆری رۆمم دەخاتەوە کە لەهەمانکاتدا فەیلەسوفیش بوو. مارکۆس ئۆرلیوس گووتبووی (من ئیمپراتۆری ڕۆم، ئەم هەمووە بووم و هیچ بووم). دەمەوێت بڵێم مرۆڤی گەورە کەسێکە دەڵێت من هیچم و بەم قەدرناسیە، ئەو هەمووانە. واتە شایستەی خوداوەندە، چونکە لە هەمان لاوازیدا دەناسرێتەوە. وانەی گرنگ، خاکیبوونە. بێ خاکیبوون هوشیاری نیە و زانست خاکیبوونی لەدەستداوە. نیتچە فەیلەسوفێکە کە (شیتی پەرستی)زانستی بە جیهان ڕاگەیاند.
ڕ. ج: ڕەنگە خاکیبوون هەلی ئەوەمان بۆ بڕەخسێنێت کە لاوازی مرۆڤ ببینین؟
پ. ڤ: بەڵێ. هەورەها مەزنی ئەو. (من هەمووانم و هیچم)، جێگەی سەرنجە ئیپمراتۆر ئەمەی گووتووە. خۆزگە سیاسەتمەردارەکانی ئێستاش ئەم قسەیەیان دەکرد. هەرکاتێک مرۆڤ دەوری خودای بینیووە، کارەساتی بەرهەمهێناوە. غرور شێتێتی ڕەشە.
ڕ. ج: بەداخەوەش هەموو تینووەکانی دەسەڵات لەدنیای ئەمرۆدا غرورێکی زیاد لە خودایان هەیە؟
پ. ڤ: ئەوەی خۆی بناسێت، گەورەیە. گەورە وەک نەریتی فرانسیسی ئەسیزی، وەک گەورەیی قەدیسە موسڵمانەکانی ئێوە کە بە دڵنیایەوە لە ڕووی خاکیبوونەوە دەیانزانی هیچن و بەم زانینەش هەمووان و کامڵ بوون. خاکیبوون پەیوەندی بە مرۆڤەیاتەیەوە هەیە. گەر خاکی بین، دەرگای جیهان بەسەرماندا کراوەتەوە. دەزانی چسترتۆن شاعیر و نووسەری ئینگلیزی چی دەڵێت؟ دەڵێت: (شێت کەسێک نیە کە لۆژێکی لەدەستداوە، شێت کەسێکە هەموو شتێکی لەدەستداوە جگە لە لۆژیکەکەی). شێتەکانی زانست هەموو شتێکیان لەدەستداوە، جگە لە لۆژیکی ماتماتیک. ئەوان دەزانن چۆن گەمە بە هاوکێشەکان بکەن و بۆری تاقیگەکان تێکەڵ بکەن، و هەر لەم سنوورەشدا دەمێننەوە.
ڕ. ج: کەوابوو دەبێت لەناو ئەم قەیرانەی لە سنورەکانی هەقیقەتی زانستی وفەلسەفیدا هەیە، سەرلەنوێ پێناسی هەقیقەت بکرێتەوە؟
پ. ڤ: تایبەتمەندی خاکیبوون، پێناسکردنی هەقیقەتە. قەدر ناسیە. مناڵ
به باوک و دایکی دەڵێت: (من قەدری ئێوە دەزانم). لێرەوە بەشێوەیەک لە شێوەکان خاکیبوون، قەدرناسی مرۆڤایەتیە. لاوازی نیە. بەپێچەوانەوە لەم قۆناغەدا خاکیووبن لە هەموو شوێنێیک بە باشی نەناسراوە، لە سینەماشدا خراپ ناسێنراوە.
ڕ. ج: زۆر سوپاس بەرێز پۆل ڤیریلێۆ
پاریس. ئۆکتۆبەری ٢٠٠١
* سەرچاوە:
رامین جهانبگلو: جهانی بودن: پانزە گفتگو با اندیشمندان امروز جهان-رامین جهانبگلو- تهران. نشر مرکز، چاپ دوم١٣٨٢
